NL: Mamma Roma, Pasolini's tweede speelfilm, is een van Pasolini's meest gedurfde én heerlijkste films. Het vertelt het verhaal van een sekswerker die opklimt vanuit het sub-proletariaat naar de lagere middenklasse, haar zoon Ettore opeist na vele jaren afwezig te zijn geweest uit zijn leven, en hem met haar meeneemt naar Rome, waar ze probeert haar verleden te overstijgen terwijl ze het voor hem verbergt. Dit project van “zelf-gentrificatie” en de 'verstedelijking' van een analfabete rurale jongeman is echter gedoemd te falen, niet in het minst doordat zich een oude minnaar en pooier van Mamma Roma aandient – Carmine, letterlijk een manifestatie van het verleden, die haar tweemaal dwingt haar zwaarbevochten positie als marktkraam-eigenaar op te geven om terug te keren naar haar oude job.
MAMMA ROMA is een verlengstuk van het naoorlogse Italiaanse neorealisme, maar het is ook een verwerping ervan. De film bestaat uit korte en stugge scenes onderbroken door langere, surrealistische passages waarin hoofdrolspeelster Anna Magnani door een slecht verlicht buitenbordeel schrijdt, terwijl ze een monoloog afsteekt waarin gesprekspartners dan wel met haar in de pas lopen om dan weer in de nacht verdwijnen.
Mamma Roma's poging om haar zoon een beter leven te geven heeft, dankzij Magnani's hoogdravende acteerwerk, de smaak van tragische opera. In de woorden van een ander personage: "Je zou voor hem aan het kruis hangen, nietwaar?" Zoon Ettore heeft echter geen echte interesse om 'zichzelf te verbeteren', ondanks enig aanvankelijk enthousiasme voor een baan als kelner die zijn moeder voor hem regelt. Hij geeft de voorkeur aan het gezelschap van andere doelloze jongens en hun avonturen in de kleine misdaad. Zijn wrok jegens zijn moeder vanwege haar lange afwezigheid overschaduwt al snel de affectie die zij hem toont. Hij voelt zich verstikt door haar vastberadenheid om zijn lot te verbeteren, en raakt volledig op drift in zijn nieuwe stedelijke omgeving.
Mamma Roma’s geklim op de sociale ladder is vervreemdend voor de kijker. Haar droomwereld is een gordel van sombere flats en kleinburgerlijke bedrijven aan de Romeinse buitenwijken. Het lijkt slechts een duurdere versie van de lelijkheid die ze als sekswerker al heeft doorstaan. Ze wil respect afdwingen door naar de mis te gaan, groenten en fruit te verkopen vanuit haar kraam, en haar vorige beroep als de dood te vermijden. Een priester adviseert haar dat een dubbeltje nooit een kwartje wordt, en dus zet ze alle listen van de onderwereld in om dan tenminste haar zoon te ‘redden’ van haar doem.
En dit is de kern van MAMMA ROMA. Het is niet zo dat Mama in morele gebreke valt, al ziet Pasolini haar verwoede pogingen een plek voor haarzelf te veroveren in de veranderende samenleving zeker als uitdrukking van moreel verval, gezien het consumerisme en de spirituele leegte van de moderniteit. Echter, Mama is sociaal gedoemd, hogere machten hebben haar leven tot een strijd gemaakt, en de kleine momentjes van vreugde die ze weet te bereiken, voorkomen niet dat ook het lot van haar zoon bezegeld is.
EN: Mamma Roma, Pasolini’s second feature, is among Pasolini’s most audaciously shaped and satisfying movies. Mamma Roma is the story of a prostitute who rises from the subproletariat to the lower middle class, reclaims her son, Ettore, after an absence of many years, and moves him to Rome with her, where she tries to transcend her past while concealing it from him. This project of self-gentrification and of “urbanizing” an illiterate provincial youth is doomed, however, not least by the reappearance of Mamma Roma’s old lover and pimp, Carmine—quite literally “a force from the Past”—who twice compels her to moonlight from her hard-won position as a market stall proprietor and return to the streets she walked for thirty years.
From a formal viewpoint Mamma Roma is both an extension of the postwar neorealism of Rossellini and De Sica and its repudiation, a film of mostly short, even stuttery scenes broken by longer, surreal passages where Anna Magnani, in the title role, strides along the kind of ill-lit outdoor brothel found in every city, which American pimps and prostitutes refer to as “the track,” soliloquizing about fate as various interlocutors momentarily fall into step with her and then fade into the night.
Mamma Roma’s attempt to give her son a better life has, thanks to Magnani’s grandiloquent acting, the flavor of tragic opera. As one character tells her, “You’d hang on the cross for him, wouldn't you?” But Ettore, whom we first see sitting alone on a bench of a revolving carousel, has no real interest in “bettering himself,” despite some initial enthusiasm for a waiter job his mother and two accomplices have blackmailed a restaurant owner into giving him. He prefers the company of other aimless boys and their adventures in petty crime. His resentment of his mother for his long abandonment (it is never clear who raised him) quickly eclipses the novelty of her outsized personality and her copious affection for him; he feels suffocated by her determination to improve his lot, and completely at sea in his new urban environment.
Mamma Roma’s own desire to rise has a strangely oscillating quality. The world she aspires to, a belt of dreary housing flats and petit bourgeois businesses on the Roman outskirts, is an up-market version of the ugliness she endured as a prostitute. Her efforts at “respectability” consist of going to Mass, hawking fruit and vegetables from a street wagon, and avoiding her previous profession. She visits a priest for advice, but when he tells her, “You can’t make something of nothing,” she readily draws on the wiles of the very underworld she has struggled to escape to get what she wants for Ettore.
And this is the crux of Mamma Roma. It isn’t that Mamma is morally flawed—though Pasolini viewed her attempt to find a place in a rapidly changing society as an expression of moral decay, because of this new society’s consumerism and spiritual vacancy—she is socially doomed, and the forces that have made her life a bitter struggle for longer moments of joy than the few she gets to experience (teaching Ettore to tango, clinging to him as the motorcycle she’s bought him roars along the roadway) are the same that literally doom her son.
