KLIMAX: kan cinema de wereld redden?
Hoe kan cinema klimaatactivisme voeden zonder te vervallen in verlammende doemdenken? KLIMAX, de nieuwe klimaatactiegroep van RITCS, zoekt naar antwoorden. De leden delen hun visie over hoopvolle en confronterende film, en de rol van makers in een wereld in crisis.
Als instituut in de audiovisuele, dramatische en podiumkunsten is RITCS School of Arts voortdurend bezig met het stimuleren van jong en dynamisch makerschap dat geen grenzen kent. Het is echter geen nieuws dat onze planeet zich in een ecologische noodsituatie bevindt. We willen onze studenten aanmoedigen om na te denken over de impact van hun werk op de wereld. Dat is waar KLIMAX in the picture komt, want wie kan beter spreken voor onze studenten dan onze eigen studenten?
KLIMAX zoekt samen met ons naar manieren om film en activisme op een betekenisvolle manier te laten samenvloeien. Naar aanloop van het eerste evenement KLIMAX: Short Films for Climate Activism spraken we met de leden over de onzekere toekomst en de kracht van film als activistische kunstvorm.
Mila: Dag KLIMAX'ers, ik ga meteen heel pertinent van wal steken. Hoe ziet de toekomst van klimaatactivistische cinema er voor jullie uit? Eerder hoopvol, dystopisch of ergens tussenin?
René: Idealiter brengen we de klimaatboodschap in films op een optimistische manier. Klimaatcatastrofes volgen elkaar in hoog tempo op—bosbranden, droogtes, overstromingen—waardoor velen zich machteloos voelen en zich liever afwenden dan in actie komen. Die constante stroom aan slecht nieuws leidt tot een struisvogelmentaliteit. Sterke cinema met een hoopvolle insteek kan daar een krachtig antwoord op zijn. Want ondanks alles zijn er lichtpuntjes: overal ter wereld ontstaan initiatieven en moedige acties om onze planeet te redden en steden leefbaar te houden. Groene technologieën ontwikkelen zich razendsnel, maar hoop moet vechten voor haar plaats op het podium. Films, verhalen en kunst kunnen daarbij helpen. De vraag naar optimistische activistische cinema is groot. Een vriend van me probeert een coöperatieve supermarkt op te richten, waarin niet winst, maar gemeenschap en ecologie centraal staan. Voor nieuwe leden willen ze films tonen die dat gedachtegoed ondersteunen, maar die zijn nauwelijks te vinden. Natuurlijk is het geen kwestie van óf, maar én. Zwaarmoedige, confronterende films kunnen ons ook wakker schudden voor de absurditeit van ons gedrag. Extreme cinema provoceert, maar activeert zelden. Net als in activisme is er een balans nodig: provocateurs zoals Extinction Rebellion trekken aandacht, maar lokale buurtwerkingen die steden vergroenen zijn minstens zo belangrijk.
Mila: Hoop en provocatie zijn krachtige emoties, vaak intentioneel ingezet om een bepaalde reactie uit te lokken. Wat is het meest krachtige klimaatactivistische beeld dat jullie ooit op film of in media hebben gezien, en waarom is het blijven hangen?
René: Het eindbeeld van de film ‘Beasts of the Southern Wild’. Niet activistisch an sich, maar voor mij een prachtig voorbeeld van hoe ook fictiefilms op een schitterende manier aan de slag kunnen met de klimaatcrisis.
Janne: Beelden die me bijblijven zijn de massale klimaatbetogingen van 2019. Geen fictie, en juist daarom zo krachtig—het lukte toen wél om in groten getale onze stem te laten horen. Het sterke gemeenschapsgevoel, zichtbaar op straat en voelbaar via de media, is iets om aan vast te houden. De coronacrisis heeft die centrale aandacht voor klimaatverandering echter sterk verzwakt.
Activisme is nooit zwart-wit—er zijn geen vaste regels, alleen verschillende benaderingen. Het belangrijkste is dat er gesprekken ontstaan, dat we er collectief over kunnen praten.
Julie Vanhoenacker, KLIMAX
Mila: Jullie sluiten inderdaad aan bij de generatie die is opgegroeid met activistische iconen als Anuna De Wever en Greta Thunberg die in de media voortdurend hamerden op de urgente realiteit van ons veranderend ecosysteem. Het collectief bewustzijn hierover kan soms opgedrongen of zelfs verplicht aanvoelen. Kan een filmstudent volgens jullie klimaatactivisme in hun werk verwerken zonder dat het voelt als een verplichte boodschap?
Julie: Zeker, en volgens mij is dat ook de meest doeltreffende aanpak. Wanneer de klimaatproblematiek te centraal staat en als een loodzware last op de kijker wordt afgevuurd, werkt dat voor mij vaak verlammend in plaats van activerend. Wat wél tot nadenken aanzet, is wanneer het niet als een verplichte boodschap aanvoelt, maar als een onderliggende realiteit die altijd aanwezig is. In The Room Next Door van Almodóvar zit een scène waarin twee personages praten over de verslechterende staat van de wereld. Ze kijken er anders naar, maar geen van beide perspectieven wordt de kijker opgedrongen. Daardoor word je uitgenodigd om zelf na te denken: met wie voel je je meer verbonden? Dat zet een denkproces in gang, juist omdat er ruimte is voor nuance. Activisme is nooit zwart-wit—er zijn geen vaste regels, alleen verschillende benaderingen. Het belangrijkste is dat er gesprekken ontstaan, dat we er collectief over kunnen praten. Twijfels mogen er zijn. Het heeft weinig zin om kijkers achter te laten met een overweldigend gevoel van machteloosheid, zonder enig idee wat ze eraan kunnen doen.
Mila: Realistisch en toch ook optimistisch. Hoe willen jullie deze nuance aansnijden? Wat mogen we verwachten op jullie eerste evenement en hoe hebben jullie de gasten en films geselecteerd?
Fabio: Ik vrees dat ik het oudste lid ben van het team (n.v.d.r. Fabio Wuytack is documentairemaker en RITCS-docent) en om me niet geheel outcast te voelen heb ik Nic Balthazar gevraagd om er woensdag bij te zijn. De kern van het programma is het werk van een jonge generatie filmmakers. Ze zullen er woensdag ook allemaal bij zijn als ze tenminste niet gearresteerd worden tijdens één van de klimaatacties de komende dagen.
Janne: We gingen op zoek naar klimaatactivistische kortfilms van studenten, omdat dit evenement een inspirerende inleiding moet zijn op KLIMAX als startende groepering. Ons doel is om jonge makers samen te brengen die in hun werk een duurzame boodschap én werkwijze nastreven. De beste manier om dat gesprek op gang te brengen, is volgens ons door filmmakers uit te nodigen die daar al in geslaagd zijn. Aanvankelijk wilden we films van RITCS-studenten tonen, maar tot onze spijt vonden we geen recent project met een klimaatactivistische insteek. Zo kwamen we uit bij de films van lau persijn en Juul Schöpping, twee KASK-studenten. Hun werk raakte ons door de zorgvuldige manier waarop ze vergeten effecten van klimaatverandering belichten. Nic Balthazar en Sara Eelen van De Klimaatdichters vormen een mooie aanvulling. Zij hebben al meer ervaring en brengen door hun achtergrond in andere kunstvormen een frisse invalshoek. Zo maakte Nic Balthazar recent het theaterstuk For Rosa, over de slachtoffers van de overstromingen in de Vesdervallei. Sara Eelens' Laat Alles Hier Aarden is dan weer een poëtische collage van samenwerkende mensen, begeleid door indringende gedichten.
Mila: Waar zien jullie KLIMAX op langere termijn naartoe bouwen?
Julie: Het is frustrerend hoe weinig makers in de kunsten zich écht laten raken door wat er gebeurt. Mijn eerste doel is dan ook simpel: laten zien dat wij er zijn. Dat wij—filmmakers, schrijvers, audiovisuele kunstenaars—actief zoeken naar manieren om thema’s zoals klimaatactivisme in onze projecten te verweven. Hopelijk wakkert dit bij anderen iets aan, bij mensen die zich willen aansluiten bij dit collectief. Zodra we een sterke groep vormen, zie ik grotere evenementen voor me, met een breder publiek en een duidelijke identiteit als de klimaatactiegroep van het RITCS. En verder droom ik van een gezamenlijk kunstproject, gedragen door talent en activisme. Misschien een magazine, een podcast, een film... Wie weet waar dit ons brengt.
René: Onze focus ligt nu op uitbreiding, daarom organiseren we deze filmavond als ontmoetingsmoment. Het zou geweldig zijn om KLIMAX in twee richtingen te laten groeien: enerzijds als een hechte groep die regelmatig samenkomt om films te kijken, acties te organiseren—zoals vergroening, of samen spandoeken maken voor betogingen. Anderzijds als een platform voor grotere publieke evenementen, zoals deze avond, waarmee we de brug slaan naar middenveld- en sociale organisaties. Het zou fantastisch zijn als KLIMAX zich verder uitstrekt dan de schoolmuren van het RITCS en samenwerkingen aangaat met bredere ecologische bewegingen, zoals Youth For Climate. Ons eerste doel is nu om een geëngageerde basis op te bouwen, met zowel studenten als docenten.
Mila: Mooie doelen en initiatieven zijn belangrijk bij een collectief. Waar staan jullie nu? Is er een KLIMAX-manifest waar we van moeten weten?
Fabio: SAMEN is een kernwoord voor me als ik denk aan KLIMAX. In gezelschap van je smartphone gebeurt er niets interessants in je leven, maar door elkaar te ontmoeten ontstaan er inspirerende ideeën en het is ook gewoon gezellig. Daarom gooien we woensdag de deuren open voor iedereen die mee dit avontuur wil aangaan.
Janne: Voor mij betekent dit ook TROOST. Regelmatig samenkomen met anderen die, net als ik, soms dreigen te bezwijken onder de zwaarte van de klimaatstrijd, maakt het allemaal minder onoverkomelijk.
René: Uit dat SAMEN ontstaat voor mij ook een ZOEKENDE houding, die KLIMAX typeert. We zijn geen organisatie die beweert dé waarheid in pacht te hebben, maar een groep die collectief worstelt met vragen over makerschap en activisme
Julie: Mijn kernwoord voor KLIMAX is VERTROUWEN. In een wereld die vaak overweldigend en abstract aanvoelt, helpt een initiatief als dit om opnieuw vertrouwen op te bouwen—niet alleen in de toekomst, maar ook in de kracht van kunst. Het besef dat, ook al lijkt het soms anders, kunst wél politiek kan zijn. Hoe klein of laagdrempelig ook, het voelt juist.