"Ik vind dat meer films mogen ontstaan vanuit een bepaalde verwondering voor iets dat je niet kent."
De hele maand december kan je op ritcsonline.be kijken naar de afstudeerwerken van de studenten Regie-Documentaire. Regisseur en kersvers alumnus Jannes Callens trok met zijn crew naar Roemenië om zijn masterfilm 'Dor' in te blikken. De documentaire volgt de Belgisch-Roemeense Stefan Gota, die samen met enkele lokale herders door de bossen van Roemenië trekt. De documentaire werd een collectief reflectiemoment over het leven en de keuzes die we maken.
Interview
2020. Het land is in lockdown en jij besluit om met je crew naar Roemenië te trekken voor je masterproef. We nemen aan dat die keuze storydriven was? Of had je behoefte aan vakantie?
Jannes: "Veel mensen uit mijn omgeving maakten dezelfde opmerking, maar op vakantie ontspan ik toch graag iets meer dan tijdens een draaiperiode.
Ik ben eigenlijk al heel mijn (jong)volwassen leven bezig met de esthetische categorie en filosofische notie ‘het sublieme’. Esthetica beperkt zich niet tot de eeuwige tweedeling mooi of lelijk. Je kan op de top van een berg een oneindig landschap aanschouwen en dat mooi vinden, maar wanneer die aanblik je ook angst inboezemt gaat die ervaring dieper. Sublieme esthetische ervaringen zijn diepmenselijk en overweldigen ons in die mate dat we niet meer in staat zijn om dingen te vatten. De oneindigheid van het heelal of de onmetelijke diepte van een oceaan zijn klassiekers. Maar de kern van zo’n sublieme ervaring is de onvermijdelijke reflectie die daarna volgt. De mens die nadenkt over zijn al dan niet nietige plaats ten opzichte van zijn omgeving. Dat reflectieve moment is voor mij het startpunt geweest van deze film. Ik wou iets maken over een mens die nadenkt over zijn bestaansreden, zijn referentiekader, ambitie en doelen in het leven.
Dat reflectieve deel moest op een of andere manier gekoppeld worden aan een visuele arena die gedachtestromen op gang brengt. Mijn promotor Tim Dekeersmaecker stuurde mij ter inspiratie twee weken naar Transsylvanië. Samen met een fixer heb ik daar bijna het hele land rondgereden op zoek naar een arena en personages voor deze film. Dat draaide uit op een sisser, maar toch voelde ik potentieel in Roemenië. Terug in België herinnerde ik mij dat ik ooit had samengewerkt met Stefan Gota, een Roemeense Brusselaar, en dat die samenwerking geweldig was. Na ons eerste gesprek over de thematiek en het onderwerp wist ik dat het prijs was. Stefan is een zoekende denker, speler, acteur en maker. Samen hebben we talloze vage gesprekken gehad over de zin van het leven, en gaandeweg schoof alles meer op naar de zin van Stefans leven. Samen zochten we een arena waarin zijn persoon (of personage als je wil) kon gedijen, en dat vonden we bij enkele jonge schaapherders nabij Bistrița. Stefan zou via hen zijn eigen verleden en levenskeuzes evalueren. We hadden enkel contact met hen via onze tussenpersoon, de onnavolgbare Catalin Bocîrnea, en wisten zo goed als niets van hen. We schreven samen een scenario op vage veronderstellingen en de rest lieten we aan het lot over. We vertrokken met de crew voor twee weken naar een plaats waarvan we dachten dat de herders zouden zijn. Dat was bijzonder spannend, zeker wanneer bleek dat ons belangrijkste personage twee dagen voor onze komst spoorloos verdwenen was. Gelukkig wist onze fixer hem op te sporen en te overtuigen om terug te komen."
‘Write what you know’ het is bijna een mantra van sommige docenten. In welke mate kan jij je verbinden met de personages of het thema van je film?
Jannes: "Ik vind dat meer films mogen ontstaan vanuit een bepaalde verwondering voor iets dat je niet kent. De blik van een ‘buitenstaander’, die verwonderd is door alles wat er gebeurt, kan betekenis creëren. Waarom zou een film geen zoektocht mogen zijn?
Vaak leer je een onderwerp of personage pas echt kennen tijdens het filmen. Exotiek wordt veel te pejoratief bekeken. Voor mij ligt exotiek aan de basis van vele projecten. Het is een fascinatie voor fenomenen die buiten je eigen referentiekader liggen. Dat kader verbreden via film is volgens mij een nobele bezigheid. Respect en oprechte interesse hebben voor het onderwerp is de basis. Ik kijk trouwens met grote ogen naar zelfverklaarde ethisch correcte filmmakers die beweren dat je enkel een film kan maken over iets waar je deel van bent. Alsof dat prompt alle ethische overwegingen invult en de rode loper uitrolt. Dan zou ik enkel films maken over naar Brussel uitgeweken West-Vlamingen die graag een pintje drinken. Wie wil dat nu zien? Neen, serieus, ik erger mij mateloos aan die opinie.
Ik maakte in de eerste plaats een film over en met een vriend, Stefan. Maar via zijn persoon en queeste boren we andere (voor mij relatief onbekende) perspectieven en thema’s aan. Dat zijn thema’s die ons beide mateloos boeien. Dan kan je ervoor kiezen om daar een avond op café over te discussiëren, maar je kan er ook iets meer mee doen. Dat is wat wij denk ik hebben gedaan.
Stefan is Roemeens, kent de streek en de mensen, en is dus een essentiële schakel in het ontdekken van die andere perspectieven. Maar de cirkel wordt mooi rond: via de herders komen we terug bij Stefan."
De landelijke setting werpt een contemplatief deken over de film. Het wordt haast een extra personage. In welke mate wist je wat je personage van plan was toen hij naar Roemenië vertrok?
Jannes: "De rurale setting was essentieel, aangezien het die specifieke omgeving is die een diepgaande invloed heeft op het leven van de schaapherders. Ze zijn één met die landelijke omgeving en aanvaarden ook de grillen ervan. Daarom had ik met de DOP Sven Aerts op voorhand besproken dat de natuurlijke omgeving één van de belangrijkste personages zou zijn. We mochten geen schrik hebben om de camera van pratende mensen weg te draaien en een hond, een grassprietje of een schaap te filmen. De camera was niet vooringenomen en plaatste als het ware een boom op hetzelfde niveau als een mens. Stefan en ik hadden op voorhand afgesproken dat hij zichzelf zou zijn tussen de herders. Hij had oprechte interesse in hun ambacht en wou de stiel leren. Op basis van onze gesprekken wist ik ongeveer wat Stefans gevoeligheden en twijfels waren. Ik probeerde de vragen die hij de herders zou stellen te voorspellen en daarop in te spelen. De film is een soort uitwisseling van referentiekaders. De Roemeense schaapherders hebben een ander leven, een andere omgeving en andere gebruiken dan Stefan. Maar toch herkent Stefan in hun keuzes en leefwereld zijn verleden. Het werd voor hem bij momenten emotioneel en bijzonder confronterend. De vastberadenheid van de schaapherders deed Stefan oprecht wankelen. Hij zat vol twijfels over de keuzes die hij tot nog toe heeft gemaakt, maar ook over de toekomst. Stefan komt over als de eeuwige twijfelaar en denker, terwijl de herders doen zonder veel meer. Hij is naar België verhuisd, zij denken daar geen seconde aan. Dat contrast is interessant, de uitwisseling nog interessanter."
In de beperkte dialogen leren we hoe de personages staan tegenover hun eigen levens en de keuzes die ze al dan niet (zelf) maken. Als anderstalige regisseur zijn die gesprekken niet altijd meteen te volgen. Hoe wist je als crew wat je aan het filmen was?
Jannes: "Wij wisten eigenlijk nooit echt wat we aan het filmen waren. Als een soort UFO zwermden we rond Stefan en de herders. We deden een teken of schreeuwden naar elkaar als we gingen draaien, en iedereen deed toen z’n ding. Stefan had vaak geen idee of we nu wel of niet aan het draaien waren. Dat was ook de idee: hij is daar gewoon, los van de camera. Geluidsman Tim Coenegrachts was de waakhond voor eventueel interessante dialogen. Als hij Stefan hoorde praten tegen de herders honderd meter verder een steile berg op, sprintten we met z’n allen naar boven om op tijd te zijn en geen belangrijke momenten te missen. Daarnaast sprongen we op visueel interessante taferelen. Af en toe overlegde ik met Stefan wat er gezegd was en wat we zouden doen. Na iedere draaidag was er een moment met de hele crew over wat er was geweest en wat eventueel zou komen. Het scenario werd dan aangepast aan de realiteit, of andersom."
Af en toe kies je ervoor om je hoofdpersonage geïsoleerd in beeld te brengen, haast als een visueel dagboekfragment. Hoe verhoudt zich dit voor jou tot de rest van de film?
Jannes: "In die fragmenten spreekt Stefan tegen de maker van de film. Hij reflecteert als het ware over wat je tot dan toe hebt gezien. Dit geeft het geheel net iets meer context en onderschrijft Stefans reflectieve gemoedstoestand die zijn personage kadert. Het geeft zijn persoonlijk perspectief mee, dat eventueel kan contrasteren met dat van de kijker. Naast die momentjes aan het kampvuur kruipen we ook af en toe op visuele wijze in zijn hoofd. Die scènes zijn op een aparte dag gedraaid in een andere omgeving in Roemenië."
De film is niet alleen van jou, maar van de hele crew. Dat maak je ons nogmaals duidelijk in de eindgeneriek. Hoe kijk jij naar dat samenspel tussen die verschillend disciplines?
Jannes: "Bij deze film in het bijzonder heb ik wederom ervaren hoe magisch dat samenspel is. Erg lange dagen sleuren met camera- en geluidsmateriaal (heel weinig van het RITCS) doorheen de Roemeense heuvels en bergen creëert sowieso verbondenheid. We werken samen voor éénzelfde doel, we willen allen iets maken waar we opgewonden van worden. Want allen zijn we gebeten door de fantastische en magische wereld van de cinema. We krijgen een bijzondere kick van de audiovisuele taal. Het is collectieve topsport die voor menig orgasmes zorgt. Wat je mensen soms ziet doen om dat perfecte shot te maken, dat is bij momenten lachwekkend, en vaak voor buitenstaanders onbegrijpelijk.
Verder voel ik mij als regisseur soms de meest nutteloze schakel in dat geheel. Dat is het voordeel aan met getalenteerde mensen werken die je vertrouwt. Als de camera beweegt zoals je het wil, de geluidsman perfect percht en een hoogstaande choreografie uitvoert om niet in beeld te komen, en de personages chemie doen ontstaan, dan sta je als regisseur als bevoorrechte toeschouwer met open mond te genieten. Niet meer dan dat. En dan moet het postproductiefeest nog beginnen."
En nu Jannes? Afgestudeerd?
Jannes: "Een film maken!"